الایزا (Enzyme-linked immunosorbent assay) یک روش سنجش ایمنی است که معمولاً برای اندازه گیری آنتی بادی ها، آنتی ژن ها، پروتئین ها و گلیکوپروتئین ها در نمونه های بیولوژیکی استفاده می شود. تست ELISA، مانند سایر انواع تست های ایمونواسی، به آنتی بادی ها برای شناسایی آنتی ژن هدف با استفاده از برهمکنش های اختصاصی آنتی بادی-آنتی ژن متکی است. سنجش‌های الایزا معمولاً در پلیت های 96 چاهکی انجام می‌شوند که امکان اندازه‌گیری چند نمونه را در یک آزمایش واحد فراهم می‌کند. در این روش، آنتی ژن به یک سطح جامد تثبیت می شود. این کار یا به طور مستقیم یا از طریق استفاده از یک آنتی بادی متصل شونده به سطح جامد انجام می شود. سپس آنتی ژن به یک آنتی بادی کونژوگه با یک مولکول قابل تشخیص مانند آنزیم، کمپلکس می شود. این تکنیک دارای حساسیت و ویژگی بالایی برای تشخیص آنتی ژن ها در انواع مختلفی از نمونه ها مثل سرم، پلاسما، عصاره های سلولی و بافتی، ادرار و بزاق و غیره می باشد. تعیین غلظت آنتی ژن در یک نمونه نیاز به تولید یک منحنی استاندارد با استفاده از آنتی ژن هایی با غلظت مشخص دارد. سپس غلظت آنتی ژن در نمونه را می توان با استفاده از چگالی نوری (OD) محاسبه کرد.
چهار نوع اصلی الایزا وجود دارد که شامل الایزای مستقیم، الایزای غیرمستقیم، الایزای ساندویچی و الایزای رقابتی می باشد که هر کدام مزایا، معایب و مناسبت منحصر به فردی دارند.
انواع مختلف الایزا (مستقیم، غیر مستقیم، ساندویچی و رقابتی)
در یک ELISA مستقیم، آنتی ژن در سطح چاهک های پلیت تثبیت می شود و با آنتی بادی مخصوص آنتی ژن شناسایی می شود. آنتی بادی ها مستقیماً به HRP یا سایر مولکول های تشخیصی، کونژوگه می شوند.
الایزای غیرمستقیم تکنیکی است که از یک فرآیند دو مرحله‌ای برای تشخیص استفاده می‌کند. ابتدا یک آنتی‌بادی اولیه مخصوص آنتی‌ژن به هدف متصل می‌شود، سپس یک آنتی‌بادی ثانویه نشاندار شده برای تشخیص به آنتی‌بادی اولیه متصل می‌شود. در این تست همانند سنجش الایزای مستقیم آنتی ژن در سطح پلیت تثبیت می شود.
ساندویچ الایزا (یا ایمونواسی ساندویچ) رایج ترین فرمت مورد استفاده است که از دو مجموعه آنتی بادی برای شناسایی محصولات ترشح شده مثل سایتوکاین ها استفاده می کند. یکی از آنتی بادی ها روی سطح پلیت پوشانده شده و به عنوان یک آنتی بادی برای تسهیل اتصال آنتی ژن استفاده می شود. آنتی بادی دیگر کونژوگه است و تشخیص آنتی ژن را تسهیل می کند.
سنجش های ELISA رقابتی غلظت یک آنتی ژن را با تشخیص تداخل سیگنال اندازه گیری می کنند. نمونه برای اتصال به مقدار خاصی از آنتی بادی نشاندار شده با آنتی ژن مرجع رقابت می کند. آنتی ژن مرجع از قبل روی چاهک های پلیت پوشانده شده و نمونه با آنتی بادی نشاندار شده از قبل انکوبه شده و به چاهک ها اضافه می شود. هر چه آنتی بادی نمونه بیشتر باشد، آنتی بادی نشاندار شده ی کمتری به آنتی ژن مرجع متصل و شناسایی می شود و سیگنال ضعیف تر می شود.